Sistem Pertahanan Udara S-400 Atau Peluru Berpandu R-37 Russia Dalang Penembakan Jatuh F-16 Ukraine

(DEFENCE SECURITY ASIA) – Sistem pertahanan udara jarak jauh S-400 Triumf atau peluru berpandu udara-ke-udara R-37 dikatakan menjadi “dalang” kepada sebuah pesawat pejuang F-16 milik Tentera Udara Ukraine dtembak jatuh oleh tentera Russia semalam.

Stesen televisyen terkenal British BBC memetik sumber kerajaan Ukraine yang menyatakan bahawa pesawat pejuang F-16 itu telah ditembak jatuh oleh peluru berpandu Russia.

“Russia telah melancarkan tiga peluru berpandu ke arah pesawat berkenaan. Ia berkemungkinan sama ada peluru berpandu anti-pesawat dari sistem pertahanan udara S-400 atau peluru berpandu udara-ke-udara R-37,” menurut sumber kerajaan Ukraine yang dipetik oleh BBC.

Pihak berkuasa Ukraine juga menolak kemungkinan insiden itu berpunca daripada tembakan sistem pertahanan udara mereka sendiri dalam insiden “friendly fire” sambil menegaskan bahawa tiada sistem pertahanan udara Ukraine yang diaktifkan di kawasan kejadian.

Sementara itu, Kementerian Pertahanan Russia juga mendakwa pesawat pejuang F-16 Ukraine tersebut telah ditembak jatuh oleh peluru berpandu permukaan ke udara, namun tidak memberikan sebarang butiran mengenai sistem yang digunakan.

Dalam insiden yang berlaku pada Sabtu (waktu Ukraine), seorang juruterbang F-16 Tentera Udara Ukraine terkorban semasa menjalankan misi kombat, menurut kenyataan Tentera Udara Ukraine di saluran Telegram rasmi mereka.

Dalam kenyataan tersebut, pihak tentera memaklumkan bahawa siasatan telah dilancarkan berhubung kematian juruterbang berusia 26 tahun, Pavlo Ivanov, namun tidak memberikan butiran lanjut mengenai insiden berkenaan.

Tentera Udara Ukraine melaporkan bahawa Ivanov gugur “dalam pertempuran, mempertahankan tanah airnya daripada pencerobohan tentera Russia.”

Tambah kenyataan itu, “Juruterbang F-16 (Ukraine) melaksanakan misi tempur dalam keadaan yang amat mencabar hampir setiap hari.”

“Saya begitu bangga apabila kami berjaya menarik anda keluar daripada misi tempur dan menghantar anda untuk latihan semula dengan pesawat F-16. Salah seorang juruterbang F-16 Ukraine yang terawal – seorang juruterbang tempur yang telah melengkapkan 130 penerbangan tempur sebelum menjalani latihan semula,” kata Timbalan Komander Briged Penerbangan Taktikal ke-299 Tentera Udara Ukraine, Rostislav Lazarenko, mengenang Pavlo Ivanov menerusi hantaran di media sosial.

“Anda tidak pernah menolak sebarang misi tempur, dan saya sendiri tidak pasti sama ada itu kerana kepercayaan anda yang begitu tinggi terhadap saya sebagai komander, atau keyakinan yang begitu mendalam terhadap diri anda sendiri – kerana anda sememangnya seorang juruterbang yang hebat,” tambah Lazarenko.

Ini merupakan kehilangan kedua melibatkan juruterbang dan pesawat F-16 sejak Ukraine menerima pesawat pejuang itu pada Julai 2024.

Insiden pertama berlaku pada 26 Ogos apabila juruterbang berpengalaman, Oleksii Mes, ditembak jatuh ketika cuba memintas peluru berpandu kruis Rusia di ruang udara barat Ukraine.

Ukraine Terima Pesawat Pejuang F-16: Langkah Bersejarah Tingkatkan Keupayaan Udara Hadapi Pencerobohan Rusia

Ukraine secara rasmi mula menerima pesawat pejuang generasi 4+++,  F-16 Fighting Falcon daripada negara-negara rakan NATO bermula Julai 2024, dalam satu langkah yang dianggap sebagai titik perubahan penting dalam usaha negara itu memperkukuh pertahanannya terhadap pencerobohan Rusia yang berlarutan sejak 2022.

Pesawat F-16 yang diterima oleh Ukraine merupakan sumbangan daripada beberapa negara Eropah termasuk Belanda, Denmark dan Norway, hasil rundingan berbulan-bulan yang diselaraskan oleh Amerika Syarikat dan Kesatuan Eropah. Sokongan ini bukan sahaja melibatkan pemindahan jet, tetapi juga program latihan intensif untuk juruterbang dan juruteknik Ukraine yang dijalankan di beberapa negara NATO.

Langkah ini menandakan kali pertama Ukraine memperoleh keupayaan pesawat tempur Barat yang jauh lebih moden berbanding armada udara sedia ada mereka yang kebanyakannya terdiri daripada pesawat buatan Soviet seperti MiG-29 dan Su-27.

F-16, yang digelar “Fighting Falcon”, terkenal dengan kebolehan pelbagai peranan, keupayaan serangan tepat, dan keupayaan peperangan elektronik serta komunikasi moden. Ia juga mampu menggunakan peluru berpandu berpandu canggih termasuk AIM-120 AMRAAM dan JDAM, menjadikan ia satu peningkatan ketara kepada pertahanan udara Ukraine.

Pakar pertahanan melihat penghantaran F-16 sebagai mesej strategik kepada Moscow bahawa sokongan ketenteraan Barat terhadap Ukraine akan berterusan dalam jangka panjang.

 Selain itu, penempatan jet-jet ini dijangka akan mengubah keseimbangan kuasa udara di rantau itu, khususnya dalam usaha Ukraine mempertahankan ruang udaranya daripada serangan peluru berpandu dan dron buatan Iran yang digunakan oleh Russia.

Walaupun jumlah awal pesawat yang dihantar masih terhad, ia dilihat sebagai permulaan kepada integrasi penuh platform NATO ke dalam Angkatan Tentera Ukraine — satu langkah yang berpotensi memberi impak jangka panjang kepada landskap keselamatan serantau Eropah Timur.

R-37, juga dikenali sebagai RVV-BD (Versi Eksport), ialah peluru berpandu udara-ke-udara jarak jauh buatan Rusia yang direka untuk memusnahkan sasaran udara pada jarak yang luar biasa jauh, termasuk pesawat pengebom, pesawat AWACS, dan pesawat peronda maritim.

Dibangunkan oleh Vympel NPO, peluru berpandu ini merupakan versi lebih moden kepada peluru berpandu R-33 yang digunakan oleh MiG-31.

R-37 dilengkapi dengan sistem panduan radar aktif dan inersia, serta keupayaan pembetulan data pertengahan (mid-course correction), membolehkannya menjejaki dan menyerang sasaran dengan tepat walaupun pada kelajuan supersonik.

Peluru berpandu ini mampu mengenai sasaran sejauh 300 hingga 400 kilometer, bergantung kepada profil penerbangan, menjadikannya antara peluru berpandu udara-ke-udara paling berbahaya dari segi jarak tembakan.

R-37 kini digunakan oleh jet tempur moden Russia seperti MiG-31BM dan Su-35, dan dilaporkan turut digunakan dalam konflik Ukraine-Russia untuk menyerang sasaran bernilai tinggi dari jarak jauh, termasuk jet tempur Ukraine yang tidak menjangka ancaman dari luar jangkauan radar biasa.

Keupayaannya untuk menyerang dari luar kawasan pertahanan udara musuh memberikan kelebihan strategik kepada tentera udara Rusia, khususnya dalam peperangan udara jarak jauh dan operasi “first-look, first-shoot, first-kill”.

Beberapa bulan lalu, sumber Russia mendakwa bahawa sebuah pesawat pejuang Su-27 milik Ukraine telah ditembak jatuh di kawasan Pokrovsk, Donetsk Oblast oleh pesawat Su-30SM2 milik Russia menggunakan peluru berpandu udara-ke-udara jarak jauh R-37M dari jarak 130 km.

Sumber Ukraine mengesahkan bahawa juruterbang Su-27 tersebut, Kapten Ivan Bolotov, “tidak kembali daripada misinya.” Kapten Ivan Bolotov, 24 tahun.

Sumber yang disokong Rusia mendakwa bahawa pesawat Su-27 Ukraine tersebut ditembak jatuh menggunakan peluru berpandu udara-ke-udara jarak jauh R-37M yang dilancarkan dari pesawat pejuang Su-30SM2 milik Tentera Laut Rusia pada jarak kira-kira 130 km.

Penganalisis ketenteraan menyatakan bahawa peluru berpandu R-37, dengan jarak jangkauan sehingga 300 km, merupakan ancaman serius kepada juruterbang Ukraine yang beroperasi berhampiran garis hadapan.

Moscow dikatakan telah meningkatkan penggunaan peluru-peluru berpandu udara-ke-udara jarak jauh seperti R-37M bagi membolehkan pesawat pejuangnya berada di luar ruang udara tengah dan barat Ukraine yang dikawal ketat oleh sistem pertahanan udara Ukraine serta dipantau rapi oleh pesawat-pesawat amaran awal NATO.

S-400 “Triumf” ialah sistem pertahanan udara jarak jauh tercanggih Russia yang direka untuk mengesan, menjejak, dan memusnahkan pelbagai jenis sasaran udara termasuk pesawat pejuang, peluru berpandu balistik, peluru berpandu jelajah dan dron.

Dibangunkan oleh Almaz-Antey, sistem ini merupakan naik taraf kepada S-300 dan mula digunakan oleh Tentera Rusia pada tahun 2007.

S-400 mempunyai keupayaan unik untuk mengendalikan empat jenis peluru berpandu berbeza dalam satu sistem, membolehkannya menangkis ancaman pada pelbagai jarak — daripada 40km hingga sejauh 400km — dan pada ketinggian setinggi 30km, menjadikannya antara sistem pertahanan udara paling berkuasa di dunia.

Ia menggunakan radar phased array radar canggih untuk mengesan sehingga 300 sasaran serentak dan melibatkan sehingga 36 sasaran dalam satu masa.

S-400 telah dieksport ke beberapa negara seperti China, India dan Turkiye, dan kehadirannya sering mencetuskan kebimbangan geopolitik, termasuk sekatan daripada Amerika Syarikat di bawah Akta CAATSA terhadap negara yang membelinya.

Keupayaan jarak jauh, ketepatan tinggi dan fleksibilitinya dalam menentang pelbagai ancaman menjadikan S-400 sebagai “perisai udara” strategik dalam doktrin peperangan moden Russia.

— DEFENCE SECURITY ASIA